Klikom do belega soluncima u novovaroškom kraju

Nova Varoš - Klikom na sajt Ministarstva kulture „velikirat.rs”  posetiocu se otvaraju albumi slika spomenika na grobljima, krajputaša, spomen - ploča i česama, podignutih u novovaroškoj opštini u znak zahvalnosti i

 

 večnu slavu učesnicima ratova 1912 - 1918. godine.

 

Ovaj poduhvat, neobičan i redak u Starom Vlahu, bar kad je pitanju prošlost i otrzanje od zaborava, delo je Užičanina Bojana Radojičića. Sa velikom upornošću i posvećenošću sabrao je dragocena svedočanstva vremena, foto - zapise i mape na kojima se klikom dolazi do lokacija. Potomke ratnika i zemljake upoznao je sa delom kamene knjige predaka, u kojoj su koreni, rodoslovi, pamćenje...

 

„Terenski rad na području Opštine Nova Varoš započeo sam u junu 2025. godine i obišao preko stotinu lokacija. Na 72 groblja evidentirao sam 258 spomenika, pronašao 17 lokacija sa krajputašima, devet spomen -ploča i pomenika ratnicima, kao i četiri spomen - česme. Naravno, na spisku su i već dovoljno poznata dva spomenika novijeg datuma na Trgu vojvode Petra Bojovića u Novoj Varoši”, kaže Radojičić.

 

Traganje – Bojan Radojičić (levo) i Filip Bjelić, Foto B. V. Vučković

Ako vreme dozvoli, Bojan će do kraja godine obići preostalih dvadesetak lokacija u Amzićima, Burađi i Ojkovici.

 

„Groblja na teritoriji Nove Varoši generalno su pristojno održavana, sa tek po nekim koje je zaboravljeno ili u lošijem stanju. Međutim, jedna od glavnih zamerki je da su, kao i drugde u Srbiji, groblja ugrožena smećem koje se baca oko spomenika ili deponuje u blizini. Što se tiče samih nadgrobnika i krajputaša, deo je u dobrom ili relativno dobrom stanju. Vidno je da ih je određen broj obnovljen skorije, u periodu vezanom za obeležavanje stogodišnjica ratova”, podseća autor fotografija i dodaje:

 

„Većina spomenika je, na žalost, prepuštena vremenu i zaboravu. Kao i u drugim sredinama, spomenici ratnicima 1912 - 1918. skoro su nevidljivi za širu populaciju. Na grobljima nemaju nikakva dodatna obeležja, utopljeni su u okolinu, a ako se nalaze samostalno, ljudi ih ne razlikuju od spomenika novijeg datuma (na primer vezane za saobraćajne nesreće). Tužno je što meštani, iako se spomenik nalazi na par desetina ili stotina metara od njihovih kuća i ne znaju da je to obeležje palom ratniku, a kamoli da mogu da daju više informacija kome je podignut, iako se često radi o njihovom pretku ili familiji”.

 

Rutoši – u slavu i čast ratnika

 

Iako je Radojičićevo zanimanje daleko od istorije, prađedovi i čukunđedovi Solunci krivci su, pored ostalog, što objektivom beleži belege ili ono što je od njih ostalo i čuva za generacije koje dolaze.

 

„Tokom 2011. godine u medijima i široj javnosti nije bilo nekog značajnijeg pomena o nastupajućim stogodišnjicama bakanskih i Prvog svetskog rata, pa sam pokrenuo sajt 'Kraljevine Srbija i Crna Gora u ratovima 1912 - 1918.'. Najpre sam se fokusirao na digitalizaciju starijih radova i knjiga, a neke i ilustrovao. Nakon toga je objavljeno 1.500 biografija ratnika, čime sam želeo da potresna svedočanstva i herojska dela približim široj javnosti, kroz medij koji je danas pristupačniji i uobičajeniji od knjiga”, ističe Radojičić.

 

Sada je na sajtu, kako kaže, glavna stavka interaktivna mapa i baza memorijala za ratove 1912 - 1918. godine, kod nas i u inostranstvu, urađena uz pomoć saradnika i ambasada. Jedan od bisera sajta je kompletna mapa Zejtinlika sa imenima preko 7.400 sahranjenih ratnika, (postavljena na sajt još 2018. godine, a za koju retko ko zna).

 

„U oktobru 2023. godine imao sam susreta sa Nikolom Selakovićem, tadašnjim ministrom za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, koji je sam pronašao moj sajt u potrazi za ratnim memorijalima. Prijatno iznenađen energičnošu i posvećenošću ministra da se stanje evidencija popravi i sa mišlju da sajt treba da me nadživi, sajt sam poklonio državi, uz uslov da mogu da nastavim rad na njemu”, kaže Radojičić.

 

Tokom leta 2024. godine Radojičić je započeo terenska istraživanja na teritoriji Grada Užica, a ove godine nastavio na području Čajetine, Požege i Nove Varoši. O 14-godišnjem trudu i učinku kaže:

 

„Trenutne brojke su: preko 600 mapiranih lokacija i 2.600 pronađnih spomenika. Oni su na sajtu, uz prepise epitafa, prikazani sa do sada objavljenih 15.000 obrađenih fotografija”.

 

Kamen, peščar, mermer

 

Na grobovima najbližih naslednici i rodbina su podizali belege od kamena krečnjaka iz majdana u okolini, ukrašavajući ih uklesanim krstom i likom ratnika, sa natpisima gde su sve ratovali i ginuli braneći zastavu i slobodu otadžbine, dok su na ognjištima ostali sirotani i žene da pale sveće. Na sajtu se nižu i slike spomenika od peščara iz Dragačeva, pa beli „krstaši”, dogonjeni iz studeničkih majdana i radionica mermera, a u novije vreme rađeni su od granita raznih boja. Slike svedoče i o nakrivljenim ili palim belezima, onim što ponegde izranjaju iz vrzina ili bačenim za grobljanske ograde i pod hrastove.

 

Saradnici i dopune podataka

 

U traganju, fotografisanju belega i čitanju epitafa na belezima Bojanu Radojičiću su podršku pružali Branka Vučićević Vučković, istoričar umetnosti i samostalni istraživač iz Gornjeg Milanovca i profesor istorije Filip Bjelić iz Nove Varoši, poznavalac lokalnih prilika.

 

„Podaci mogu da mi se dostave na mejl adresu bojan.radojicic@gmail.com ili preko pomenutih saradnika”, poručuje autor.

 

Slike spomenika u novovaroškom kraju, koje je Radojičić već obišao i „obradio”, možete pogledati na linku https://velikirat.rs/spomenici-page/spomen-obelezja-u-srbiji/nova-varos/

https://velikirat.rs/https://velikirat.rs/

 

Pali za slobodu –  spomen-ploča u crkvi u Štitkovu

 

  Zub vremena nagrizao krajputaše

 

Varoške novine, D. Gagričić / GZS